ΤΟ ΚΑΤΙΡΛΙ ΤΗΣ ΒΙΘΥΝΙΑΣ

Το Κατιρλί (ή Βιθύνιον) είναι μια παραθαλάσ-σια κωμόπολη στην περιοχή της Γιάλοβα στην Ασιατική ακτή της Προποντίδας. Το σημερινό του τούρκικο όνομα είναι Esenköy. Η αρχική του ονομασία ήταν Βιθυνία ή Βιθύνιον λόγω κατολισθήσεων. Αργότερα ονομάστηκε Κατιρλί προφανώς από τη λέξη katır/μουλάρι, κύριο μέσο μεταφοράς εκείνη την εποχή των υλοτο-μικών και δασικών προϊόντων. Η πρόσβαση στην Κωνσταντινούπολη από το Κατιρ-λί υπήρξε πάντα εύκολη από θαλάσσης (18 ναυτικά μίλια), ενώ σήμερα είναι εύκολη και από ξηράς (60 χλμ.). Πριν το 1922 είχε 500 σπίτια και 4.000 μόνιμους κατοίκους, όσους έχει περίπου και σήμερα. Ο πληθυσμός αυτός, πάντως, σταδιακά αλλά,  κυρίως, εποχικά, αυξάνεται.

Ο πληθυσμός ήταν αμιγώς Eλληνικός. Η κοι-νότητα διαιρούνταν σε δύο ενορίες, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και της Αγίας Παρασκευής.​ Η πρώτη, των ναυτικών, κατα-λάμβανε κυρίως, το παράλιο τμήμα του οικισμού και η δεύτερη, των υλοτόμων, αναρριχώνταν στις υπώρειες του Αργανθώνιου όρους. Τα κύρια επαγγέλματα είχαν αφενός σχέση με τη θάλασσα (αποκλειστικά σχεδόν ναυτικοί),  και αφετέρου με το βουνό (ξυλοκόποι, καρβουνιάρηδες και χιονάδες). Αναφέρεται από ιστορικούς, όπως ο Ιωάννης Βιθυνός, ότι το Κατιρλί προμήθευε με πάγο την Πόλη. Μάζευαν τον χειμώνα χιόνι από το Αργαθώνιο όρος, το αποθήκευαν σε λάκκους σκέπαζοντάς το με φύλλα και χώμα, ώστε να συμπιεστεί σε πάγο και να διατηρηθεί ως το καλοκαίρι.

Τα καΐκια του χωριού ήταν το μέσο μεταφοράς των δα-σικών προϊόντων στην Πό-λη. Ο στόλος των μικρών και μεγαλύτερων πλοίων των ναυτικών του Κατιρλί δραστηριοποιούνταν στις εμπορικές μεταφορές ποι-κίλων προϊόντων στην Προποντίδα, τη Μαύρη Θά-λασσα και το Βόρειο Αιγαίο. Σύμφωνα με ορισμένες κα-ταγραφές, το Κατιρλί ήταν το κεφαλοχώρι της πε-ριοχής. Είχε τρία σχολεία, δύο αρρένων και ένα θηλέων τα οποία χρημα-τοδοτούνταν από την κοινότητα. Λόγω της έντονης ναυτικής και εμπορικής δραστηριότητας των κατοίκων του, που ήταν σε άμεση και διαρκή επαφή με την Κωνσταντινούπολη και τα άλλα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Μαύρης Θάλασσας και του Αιγαίου Πελάγους, το χωριό ξεχώριζε για τον σχετικά πιο κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του σε σχέση με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής. Στο βιβλίο "ΤΟ ΚΑΤΙΡΛΙ ΚΑΙ ΑΙ ΠΕΡΙΞ ΑΥΤΟΥ ΚΩΜΑΙ" διαβάζουμε αναφορές σχετικά με την θέση και τον πληθυσμό του Κατιρλί αλλά και για τα ήθη και έθιμα των κατοίκων του στις αρχές του 20ου αιώνα.

Μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό, πριν την κατάληψη του από τους Τούρκους. Όσοι δεν κατάφεραν να φύγουν με δικά τους μέσα, έφυγαν με πλοία του ελληνικού ναυτικού και έμειναν σε προσωρινούς οικισμούς για αρκετούς μήνες στην απέναντι ευρωπαϊκή ακτή, στη Συλλήβρια της Ανατολικής Θράκης, και στην συνέχεια μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα. Τελικά, οι κάτοικοι του συνοικισμού της Αγίας Παρασκευής εγκα-ταστάθηκαν στην πλειονότητα τους στον Σταυρό Θεσσαλονίκης (σήμερα έδρα του Δήμου Βόλβης), το τοπίο του οποίου ήταν παρόμοιο με αυτό του Αργανθώνιου όρους στην παλιά πατρίδα, όπου αρχικά συνέχισαν τα ίδια επαγγέλματα της υλοτομίας, κατασκευής κάρβουνων κλπ. Μεγάλο μέρος των κατοίκων της άλλης συνοικίας του Άη-Γιάννη εγκαταστάθηκαν στο συνοικισμό του Νέου  Κατιρλί του Δήμου Καλαμαριάς, ενώ αρκετοί εγκαταστάθηκαν στη Νίκαια του Πειραιά και στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας και του εξωτερικού, στην Ευρώπη (Μασσαλία) αλλά, κυρίως, στην Αμερική.