ΤΟ ΝΕΟ ΚΑΤΙΡΛΙ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ

Ο πρώτος παραλια-κός συνοικισμός στην παραλία της Καλαμα-ριάς μετά το Κυβερ-νείο, όπως έρχεται κανείς από την Θεσ-σαλονίκη, είναι το Ν. Κατιρλί, που ορίζεται από την οδό Χηλής, την οδό Μουρουζι-δών, την οδό Πασα-λίδη (πρώην οδό Κουρί - Κατιρλί), και τη θάλασσα. 

Ο συνοικισμός ιδρύ-θηκε μετά την Αρε-τσού και το Κουρί από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων και χτίσθηκε σε δύο φάσεις σε συνεργασία με τον Εποικισμό. Η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε το 1926 και η δεύτερη το 1930, σε πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια Ιταλών αρχιτεκτόνων, που σχεδίασαν τον χώρο σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα και τους σύγχρονους για την εποχή πολεοδομικούς κανόνες. Τα σπίτια ήταν διπλοκατοικίες, δηλαδή, ένα κτίσμα χωρισμένο σε δύο χωριστές αλλά όμοιες κατοικίες που τις χώριζε μεσοτοιχία, ενώ κάθε σπίτι είχε την δική του ξεχωριστή αυλή. Οι Κατιρλιώτες προτίμησαν να κατασκευασθούν γι΄ αυτούς μονώροφα κτίρια, αντί για διώροφα τύπου Λομβαρδίας που αποτελούσαν την άλλη επιλογή. 

Σε αυτά τα σπίτια μετακόμισαν οι ναυτικοί από το παλιό Κατιρλί, της συνοικίας/μαχαλά του Άη Γιάννη. Η πλειονότητα των κατοίκων της άλλης συνοικίας των υλοτόμων (ενορίας/μαχαλά της Αγίας Παρασκευής) μετοίκησαν στον Σταυρό Χαλκιδικής, ενώ πολλοί, κυρίως, ναυτικοί διασκορπίσθηκαν σε όλη την Ελλάδα και, κυρίως στην Κοκκινιά και στη Νίκαια του Πειραιά, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού, με τις οποίες είχαν επαφές λόγω της επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Πολλοί Κατιρλιώτες, εξαιτίας της μεγάλης απόστασης από το κέντρο της Θεσσαλονίκης και του δύσβατου της περιοχής, λόγω της έλλειψης δρόμων και της λάσπης που κυριαρχούσε παντού, προτίμησαν να μείνουν κοντύτερα στο κέντρο και έτσι μεγάλο μέρος του νέου συνοικισμού φιλοξένησε πρόσφυγες και από άλλες  περιοχές της Προποντίδας, όπως η Νικομήδεια, η Χηλή, η Κωνσταντινούπολη και αργότερα 15 οικογένειες από το Λιτόχωρο της Πιερίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον συνοικισμό υπάρ-χουν αποκλειστικά και μόνον ονόματα οδών που αναφέρονται στις πόλεις και περιοχές της Προποντίδας και σε Αγίους.

Η ζωή τα πρώτα χρόνια ήταν πολύ δύσκολη. Πέ-ραν της στέγης, δεν υ-πήρχαν άλλες υποδομές ή ευκολίες. Οι κάτοικοι πήγαιναν για εργασία με τα πόδια μέχρι το Ντεπώ, συχνά ξυπόλητοι, όταν έ-βρεχε, για να μην λερώ-σουν στη διαβόητη λά-σπη το μοναδικό ζευγάρι παπουτσιών τους, που το φορούσαν πάλι πριν μπούνε στο τράμ. 

Υπήρχαν περί τις δέκα δημόσιες βρύσες διάσπαρτες στον συνοικισμό από όπου όλοι οι κάτοικοι έπαιρναν νερό με στάμνες, περιμένοντας υπομονετικά τη σειρά τους. Οι βρύσες ήταν γνωστές με το όνομα του ιδιοκτήτη του σπιτιού μπροστά στο οποίο βρίσκονταν. Η μεγαλύτερη κοινόχρηστη βρύση βρίσκονταν στο δυτικό άκρο της κεντρικής πλατείας του Άη-Γιάννη, που αποτελούσε και το κέντρο ενημέρωσης των γυναικών για την τρέχουσα επικαιρότητα. Το υδραγωγείο που υδροδοτούσε το Νέο Κουρί και το Νέο Κατιρλί τις πρώτες δεκαετίες, βρίσκεται ακόμη και σήμερα επί της οδού Πασαλίδη. Ήταν γνωστό ως η "Δεξαμενή". Αργότερα υπήρχε και στάση λεωφορείων με το όνομα "Δεξαμενή" ακριβώς μπροστά του επί της λεωφόρου Κουρί-Κατιρλί. Στην αρχή το νερό προέρχονταν από γεώτρηση που υπήρχε στην αρχή της οδού Νικομηδείας. Αργότερα η δεξαμενή συνδέθηκε με την κεντρική παροχή νερού, μέχρι την κατάργηση της. Μετά τη Δεξαμενή, τα πρώτα χρόνια, δεν υπήρχαν άλλα σπίτια μέχρι τον ποντιακό συνοικισμό στο κέντρο της Καλαμαριάς. 

Στην παραλία του Νέου Κατιρλί βρίσκονταν και τα περίφημα Απολυμαντήρια απ΄ όπου πέρασαν οι πρόσφυγες που έρχονταν ξεκληρισμένοι από όλες τις κατεστραμμένες περιοχές της Μικράς Ασίας. Πρώτοι ήταν οι Πόντιοι, που ήρθαν κυνηγημένοι το 1919. Στην παραλία του Νέου Κατιρλί τα μεταπολεμικά χρόνια, μπροστά από τα Απολυ-μαντήρια, λειτουργούσε για δεκαετίες το καρνάγιο του Χωματά. Τη δεκαετία του ’60 το καρνάγιο/ναυπηγείο μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, μερικά χιλιόμετρα παρακάτω, και στη θέση του δημιουργήθηκε η πλαζ του ΕΟΤ, που αποτελούσε χώρο καλοκαιρινής αναψυχής για όλους τους θεσσαλονικείς για δύο περίπου δεκαετίες. 

Στην παραλιακή λεωφόρο στην περιοχή του Κατιρλί υπήρχαν τα τελευταία στη σειρά από τα διάσημα κέντρα διασκέδασης και τις ταβέρνες της Αρετσούς των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Στη συμβολή των οδών Μαρμαρά και Πασαλίδη λειτουργούσε για πολλές δεκαετίες η πασίγνωστη σε όλη τη Θεσσαλονίκη ταβέρνα του Ζαμπέτογλου, με την εξαιρετική ρετσίνα που έφερνε ο ίδιος από τα Σπάτα της Αττικής. Στην οδό Προύσσης, μπροστά στην πλατεία του ¨Αη-Γιάννη προπολεμικά λειτούργησε και ο πρώτος κινηματογράφος της Καλαμαριάς, το «Αχίλλειον», σε χώρο που αργότερα έγινε καφενείο. Η λεωφόρος Κουρί - Κατιρλί (σήμερα οδός Ιωάννη Πασαλίδη) φιλοξένησε τα πρώτα μπακάλικα και υπήρξε από την αρχή μέχρι και σήμερα ένας από τους σημαντικότερους εμπορικούς δρόμους της Καλαμαριάς.

Οι Κατιρλιώτες διατήρησαν τα ήθη και τα έθιμα τους. Το σημαντικότερο ήταν η κατάδυση του Σταυρού την ημέρα των Θεοφανείων που έπαιρνε πάντα πανηγυρικό χαρακτήρα, γιατί ήταν άρρηκτα δεμένη με τη θάλασσα με την οποίαν οι Κατιρλιώτες είχαν - και έχουν - δεσμούς αίματος.

(Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στο βιβλίο «Σε δύο Πατρίδες: Από το Κατιρλί της Προποντίδος στο Νέο Κατιρλί» του 14^ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης, 2003.)