Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΝΤΑΜ ΟΡΝΤΑΝΣ

 Πρώην Στρατόπεδο Κόδρα: Η σύγχρονη Μαντάμ Ορντάνς.

Σύντομο και χρήσιμο ιστορικό του "πλιάτσικου"

Το Καραμπουρνάκι είναι το προνομιακό φιλέτο, το μπαλκόνι της Θεσσαλονίκης, όπου μέχρι τώρα ικανοποίησαν τις ορέξεις τους όσοι είχαν την εξουσία και τη δυνατότητα. Μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να λεηλατείται, όπως το σπίτι της μαντάμ Ορντάνς στον "Ζορμπά" του Καζαντζάκη.

Πρώτος απ΄ όλους ο στρατός, που διαφέντευε μέχρι τη δεκαετία του '80 την περιοχή, έδωσε ένα μεγάλο κομμάτι του ενεργού τότε στρατοπέδου (από την οδό Κερασούντος μέχρι την οδό Παπάγου) για κατοικίες αξιωματικών, ενώ άλλα 20,5 στρέμματα μέσα στο εναπομείναν πρώην στρατόπεδο παραμένουν ακόμα στην ιδιοκτησία του Α.Ο.Ο.Α.. Είναι αυτά για τα οποία βγήκε απόφαση αποχαρακτηρισμού από το Σ.τ.Ε.. Συγχρόνως, κτίσθηκε αυθαίρετα πάνω στην θάλασσα και στο προνομιακότερο σημείο της πόλης το Παλατάκι για θερινή κατοικία του βασιλιά. Την ίδια εποχή λίγο πιο πέρα κτίζονταν από τη μια μεριά η μαρίνα της Αρετσούς και από την άλλη η μαρίνα του Ναυτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης, για να μπορεί ο τότε βασιλόπαις να ασχολείται με το αγαπημένο του παιχνίδι, την ιστιοπλοΐα. Έτσι, άνοιξε η όρεξη και σε άλλους με πρόσβαση στην εξουσία, για να πάρουν ο καθένας το κάτι-τις τους. Ο Ναυτικός Όμιλος Καλαμαριάς απέκτησε κι αυτός  τη δική του μαρίνα, ενώ το υπόλοιπο μέχρι την πλαζ κομμάτι δόθηκε στους Ναυτοπροσκόπους, αποκλείοντας έτσι πρακτικά την πρόσβαση των κατοίκων στο  μεγαλύτερο τμήμα του αιγιαλού - από την «Παπαρούνα» στο Καραμπουρνάκι μέχρι το «Καφενείο του Ψαρά» στην Αρετσού. Ενώ και στην άλλη πλευρά του πρώην στρατοπέδου, απέκτησε και ο Απόλλων Καλαμαριάς ολόκληρο δικό του γήπεδο.

(Σε αεροφωτογραφία του 1938 φαίνονται με την μαύρη γραμ-μή τα όρια του αρχικού στρα-τοπέδου και με την κόκκινη γραμμή ο χώρος που απέ-μεινε). Η επίθεση και η μπα-κλαβαδοποίηση του πρώην στρατοπέδου, όμως, δεν στα-μάτησαν εδώ. Ιδιώτες που είδαν «φως» άρχισαν να εγεί-ρουν αξιώσεις σε διάσπαρτα σημεία του στρατοπέδου, δι-εκδικώντας ακόμη και με αμ-φιλεγόμενους οθωμανικούς - και άλλους τίτλους υπερβολι-κά μεγάλες αποζημιώσεις, εισ-πράττοντας σε μία περίπτωση 2.500 το τ.μ.. Αποζημίωση που διερευνάται από τον εισαγγελέα διαφθοράς, με κάποιους να είναι υπόδικοι. Μεγαλοεργολάβος κα-τάφερε να κτίσει μία τεράστια πολυκατοικία (Μεντεκίδη) σε ανταλλάξιμη περιοχή, την οποίαν είχαν ιδιοποιηθεί μη δικαιούχοι, ενώ διάφοροι καταπατητές εγκαθίσταντο κατά το δοκούν καθημερινά μέσα στο πρώην στρατόπεδο, αναπτύσσοντας ανεξέλεγκτα παράνομες και συχνά επικίνδυνες δραστηριότητες. Μία από αυτές, η "φιλοξενία" (και εμπορία;) σκυλιών, κατέστρεψε σημαντικό μέρος του ιστορικού τόπου και αποτελούσε για χρόνια τη μεγαλύτερη αποτροπή για την απόλαυση του χώρου από τους πολλούς, επιβάλλοντας απο-τελεσματικότατα ένα ιδιότυπο άβατο στο πρώην στρατόπεδο. Ευτυχώς τα σκυλιά έχουν φύγει πια από το Κόδρα.

Προσφάτως – ελλείψει βασιλέως – προέκυψαν στη θέση του οι εξ Ευρώπης δυ-νάστες που θέλησαν μέσω του Υπερταμείου να αξιοποιήσουν αρχικά ως ξε-νοδοχείο το Παλατάκι, που παράνομα διακατέχουν. H Βουλή των Ελλήνων, αφού πρώτα νομιμοποίησε το εξευτελιστικό για τη χώρα μας Υπερταμείο, έρχεται τώρα να μας «σώσει» από τα νύχια του, ιδιοποιούμενη το Παλατάκι για τον εαυτό της(;;), με στόχους «αξιοποίησης» που δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με τον φυσικό ρόλο του κτιρίου ως έδρα και κεντρικό χώρο εκδηλώσεων του ενιαίου πάρκου Κόδρα-Παραλία, που επιθυμούν και οραματίζονται όλοι οι Καλαμαριώτες. Μία επικίνδυνη εξέλιξη που θα κατακερματίσει οριστικά τον ενιαίο χαρακτήρα του πάρκου, ακυρώνοντας συγχρόνως οποιαδήποτε προ-οπτική δημιουργίας ενός ενιαίου παράλιου πάρκου. Στο Υπερταμείο, εν τω μεταξύ, έχουν μεταφερθεί μέσω της ΕΤΑΔ όλες οι ανταλλάξιμες περιουσίες της περιοχής του πρώην στρατοπέδου. Και παρ' ότι όλες αυτές οι μεταβιβάσεις ακυρώθηκαν με νεώτερες Υπουργικές Αποφάσεις το 2019, το Υπερταμείο εξα-κολουθεί και συμπεριφέρεται ως ο ιδιοκτήτης των εκτάσεων αυτών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.     

Ο ίδιος ο Δήμος - με εξαίρεση τον χαρακτηρισμό του πρώην στρατοπέδου ως κοινόχρηστο πράσινο από τον δήμαρχο Μενέλαο Αλεξιάδη την δεκαετία του '60 - δεν αντιμετώπισε ποτέ το πρώην στρατόπεδο ως προστατευτέο ενιαίο χώρο αμιγούς πρασίνου και αναψυχής, ούτε είχε ποτέ εμπεριστατωμένο σχέδιο μετατροπής του σε πραγματικά λειτουργικό δημόσιο πάρκο. Ήταν πάντα ο ευκαιριακός χώρος ικανοποίησης και εξυπηρέτησης μικρών ή μεγάλων του αναγκών και σκοπιμοτήτων. Το πρώην στρατόπεδο χρησιμοποιήθηκε επί δεκαετίες - και χρησιμοποιείται εν μέρει ακόμη - από τον Δήμο ως χώρος απο-θήκευσης υλικών και μηχανημάτων, αλατιού σε τωλ που σκουριάζουν και διαλύονται, απόθεσης μπάζων και κλαδεμένων δένδρων, απόρριψης/ απο-θήκευσης (μέχρι πριν λίγα χρόνια) εκατοντάδων κατεστραμμένων κάδων απορριμμάτων, κ.α.. Παράλληλα, σε τμήμα του πρώην στρατοπέδου μετα-στεγάστηκε από τον Δήμο το 1ο Δημοτικό Σχολείο, που εκτοπίσθηκε από το κέντρο της Καλαμαριάς, προκειμένου το ιστορικό κτήριο επί της οδού Κομνηνών να μετατραπεί σε δημαρχείο, με φαραωνικών διαστάσεων γραφείο Δημάρχου. 

Το πνεύμα αυτό απαξίας προς τον χώρο του πρώην στρατοπέδου αναδύεται διαχρονικά και από πολλές άλλες ενέργειες του δήμου. Την δεκαετία του ΄90 προσφέρθηκε από τον τότε δήμαρχο (Λαζαρίδη) χώρος μέσα στο πρώην στρατόπεδο για να φιλοξενηθεί το Λούνα Πάρκ του Ποσειδωνίου, προ-κειμένου να κτισθεί στη θέση του εκεί το Μέγαρο Μουσικής. Η μεταφορά απετράπη μετά από τη δυναμική παρέμβαση κατοίκων, πρωτοστατούντος του αείμνηστου Ηρακλή Μαστρογιαννάκη και του Συλλόγου Κατιρλιωτών. Την ίδια εποχή η δημοτική αρχή ακάθεκτη επιχείρησε σε αγαστή συν-εργασία με την τότε κεντρική εξουσία την αλλαγή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου και τον μετριασμό του χαρακτηρισμού του πάρκου από απο-κλειστικά πράσινο, έτσι ώστε να μπορούν να φιλοξενηθούν μέσα στο πρώην στρατόπεδο ποικίλες άλλες οικονομικού ενδιαφέροντος δραστηριότητες. Και η απόπειρα αυτή απέτυχε μετά από προσφυγή των ίδιων κατοίκων, που προκάλεσε την Απόφαση 288/2003 του Σ.τ.Ε. η οποία ανέτρεψε το Γ.Π.Σ. στο σημείο αυτό, και επανέφερε την προϊσχύουσα πλήρη προστασία του πολεο-δομικού κεκτημένου της περιοχής, απαγορεύοντας την αλλαγή επί τα χείρω των χρήσεων του χώρου. Την ίδια εποχή εμφιλοχωρούν στο άρθρο 31 του ν. 2508/97 δύο ρουσφετολογικές διατάξεις που προβλέπουν, από το πουθενά, χώρο θεάτρου και χώρο μουσείου στον αρχαιολογικό χώρο του πρώην στρατοπέδου. Οι δύο αυτές διατάξεις που έχουν καταστεί ανίσχυρες από την παραπάνω απόφαση του Σ.τ.Ε., εξακολουθούν - περιέργως πως - να αποτελούν μόνιμο διακαή πόθο του Δήμου και περιλαμβάνονται στο τελευταίο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο, αντί να καταργηθούν και τυπικά με την ψήφιση από την Βουλή της ακόλουθης απλής τροπολογίας νόμου: "Καταργούνται οι παράγραφοι 2 και 4, του άρθρου 31, του Νόμου 2508/1997.". Κάτι που έπρεπε από καιρού να έχουν επιδιώξει όλες οι διοικήσεις του Δήμου.

Εν τω μεταξύ ο ίδιος ο Δήμος, εκμεταλλευόμενος τον πακτωλό χρηματοδότησης από τα ολυμπιακά έργα του 2004, ξεπάτωσε τότε το δασάκι των Κυπρίων ηρώων για να κατασκευάσει ένα παράνομο και άχρηστο parking μέσα στο πρώην στρατόπεδο, δίπλα στο γήπεδο του Απόλλωνα. Parking που αναγκάσθηκε λίγο αργότερα να αποξηλώσει εις εφαρμογήν της Απόφασης 288/2003 του Σ.τ.Ε, μετά από προσφυγή και πάλι των ιδίων κατοίκων, σπα-ταλώντας αδίκως δημοτικούς πόρους όχι μόνον για την κατασκευή του άχρηστου parking αλλά και για την αποκατάσταση του χώρου στην πρότερη του κατά-σταση. Την ίδια εποχή ξαφνικά – απ΄ το πουθενά έτσι χωρίς σχέδιο ή πρόβλεψη - προέκυψε και το ανοικτό κολυμβητήριο μέσα στο Κόδρα, με διαρκώς αυξα-νόμενες πια απαιτήσεις για συνοδευτικούς χώρους. Ενώ και η εφορία αρχαιο-τήτων, στην οποίαν φαίνεται να έχουν παραχωρηθεί για να γίνουν μουσειακοί χώροι δύο από τα διατηρητέα κτήρια (το πρώην νοσοκομείο ζώων και οι σταύλοι), προσπάθησε να μεταφέρει σε αυτά τα γραφεία της, με προσθήκη νέων κτηρίων και με προβλεπόμενο χώρο στάθμευσης στη θέση του παρακείμενου πευκώνα. Προσπάθεια που και αυτή δεν τελεσφόρησε, μετά από αντίδραση και πάλι των ιδίων επίμονων κατοίκων ενώ, εν τω μεταξύ, έχει ήδη αφαιρεθεί ο μοναδικής εκθεσιακής αξίας εξοπλισμός (γερανοί μεγάλων ζώων, κλπ,) του νοσοκομείου μεγάλων ζώων. Ακόμη και το κεντρικό και εμβληματικό διατηρητέο κτίριο του Διοικητηρίου φαίνεται να έχει παραχωρηθεί στην «Ελληνική Χαρτοθήκη», η οποία όμως εν τω μεταξύ έχει πάψει να υφίσταται!! Ο αθλητικός σύλλογος "Απόλλων" από την άλλη πλευρά διαρκώς εποφθαλμιά και αυτός ένα ακόμη κομματάκι, για να αποκτήσει κι΄ άλλον προπονητικό χώρο. Ενώ και η Εκκλησία, που δεν θα μπορούσε να λείπει από το πλιάτσικο, θέλει και αυτή το δικό της κομμάτι από την πίτα, προσπαθώντας (τουλάχιστον δύο φορές) με παράνομη πασαλλόπηξη να περιφράξει το χώρο - που δεν της ανήκει - γύρω από το ναΐδριο του Αγ. Αλεξάνδρου. Σήμερα επισήμως ζητάει την κατασκευή εκεί - ως τάμα!! -τεράστιου ναού του Αγίου Ευγενίου, και του συναφούς ευαγούς ιδρύματος που θα τον συνοδεύει!! Κάποια στιγμή ποντιακοί σύλ-λογοι επιχείρησαν ανεπιτυχώς να αποκτήσουν γραφεία μέσα σε διατηρητέα κτίσματα, ενώ χώρος parking προτάθηκε ακόμη και για τον μοναδικό ενα-πομείναντα ανοικτό και προσβάσιμο στο κοινό χώρο πρασίνου, στα πρανή μεταξύ Παλατακίου και Ναυτοπροσκόπων!!! Σκέψεις επίσης έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί επισήμως από πρώην δήμαρχο για τη μεταφορά μέσα στο πρώην στρατόπεδο δημόσιων και δημοτικών γραφείων και εγκαταστάσεων, καθώς και συλλόγων της περιοχής. Μ΄ αυτά και μ΄ αυτά, το πρώην στρατόπεδο συρ-ρικνώνεται διαρκώς και ρημάζει, ενώ τα κτίσματα, διατηρητέα και μή, όπως και τα στοιχεία ιστορικότητας που του δίνουν τον ιδιάζοντα χαρακτήρα του «ιστορικού τόπου»  εξαφανίζονται.

Η επίθεση λεηλασίας του πρώην στρατοπέδου πήρε τον τελευταίο καιρό πιο οργανωμένο χαρακτήρα με το Ειδικό Χωρικό (Πολεοδομικό) Σχέδιο (Ε.Χ.Σ.), που εκπονήθηκε με σημαντική οικονομική επιβάρυνση για τον Δήμο. Το Σχέδιο αυτό ρυμοτομεί ολόκληρο το πρώην στρατόπεδο Κόδρα με δρόμους και πλα-τείες. Το διαιρεί σε 3 διαφορετικές ζώνες, κλιμακούμενης έντασης, δραστη-ριοτήτων (ακόμη και απαγορευμένες δραστηριότητες, όπως parking αλλά και "ηλεκτρικά βενζινάδικα"), ενώ σχεδίασε - νεκρανασταίνοντας τις ανίσχυρες δια-τάξεις του ν. 2508 /97: (α) την κατασκευή μέσα στον αρχαιολογικό χώρο ανοικτού θεάτρου, που δεν χρειάζεται γιατί σε λιγότερο από 100 μέτρα υπάρχει το υπέροχο αίθριο του Κυβερνείου όπου παραδοσιακά γίνονται παραστάσεις, συναυλίες, κλπ., και (β) μουσείου, που κι΄ αυτό δεν χρειάζεται γιατί προσφέρο-νται γι΄ αυτό το σκοπό τα 16 διατηρητέα.

Και όλ΄ αυτά τα φαραωνικά προτείνονται σε μία περιοχή που είναι: αρχαιο-λογικός χώρος, ιστορικός τόπος, έχει ρέματα, δασικές εκτάσεις και αιγιαλό, και είναι ως εκ τούτου περιοχή απόλυτης προστασίας, η οποία σύμφωνα με το νόμο 4759/2020,  άρθρο 10 (Περιοχή Ειδικού Καθεστώτος (Π.Ε.Κ.) προστα-σίας), πρέπει να είναι ενσωματωμένη - με αλώβητα όλα τα νομικά καθεστώτα προστασίας της - στο υφιστάμενο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.). Επειδή ακριβώς είναι αδύνατη η σύνταξη Ειδικού Χωρικού Σχεδίου για το Κόδρα, με τέτοιου είδους μάλιστα καταστροφικές για την περιοχή παρεμβάσεις, και μετά από επίμονες πιέσεις των κατοίκων, το Δημοτικό Συμβούλιο ψήφισε το καλοκαίρι του 2023 την ακύρωση του παραπάνω Ειδικού Χωρικού Σχεδίου, χωρίς να γίνει έκτοτε τίποτα από την διοίκηση για την ολοκλήρωση της απόφασης αυτής.

Ο κίνδυνος τελειωτικής λεηλασίας και της απόλυτης συρρίκνωσης εξακολουθεί να κρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από το Κόδρα. Ιδιαίτερα όσο υπάρχει αυτή η επιμονή για τμηματική «αξιοποίηση» των επί μέρους προνομιακών τμημάτων του - όπως το Παλατάκι - και όσο δεν οργανώνεται μεθοδικά και συστηματικά από τον δήμο Καλαμαριάς ο σχεδιασμός και η λειτουργία του πάρκου/πρώην στρατοπέδου και ολόκληρου του παραλιακού μετώπου ως ενιαία ζώνη πρασίνου δημόσιου χαρακτήρα με έδρα το Παλατάκι, και όσο δεν κατοχυρώνεται επισήμως νομικά η περιοχή ως περιοχή Ειδικού Νομικού Καθεστώτος όπως επιτάσσει ο ν. 4759/2020 και όπως έχει ήδη αποφασίσει το Δημοτικό Συμβούλιο τον Αύγουστο του 2023 (Απόφαση 293/21-8-2023)   

Βασίλης Πατσιλάρας                                        

Πρόεδρος Συλλόγου Κατιρλιωτών “Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος”
 e-mail: neokatirli@gmail.com